ก่อนวันหวยออกหนึ่งวันร้านกาแฟข้างวัดพลุกพล่านเป็นพิเศษ มีผู้คนหลายกลุ่มกำลังจับกลุ่มสนทนาบ้างกำลังกล่าวถึงเลขเด็ด บ้างกำลังทบทวนข่าวนายกรัฐมนตรีนั่งรถทะเบียนอะไร มีเหตุการณ์พิเศษพิสดารอะไรเกิดขึ้นบ้างในรอบอาทิตย์ที่ผ่านมา จุดมุ่งหมายทั้งหลายล้วนอยากรวยโดยการซื้อหวย หวังรวยทางลัดกันทั้งนั้น การเสี่ยงโชคโดยการเล่นหวยนับเป็นความหวังอย่างหนึ่งของคนจน แม้ความหวังจะมีเพียงน้อยนิดเป็นความหวังหนึ่งในร้อย ขอเพียงแต่ยังมีความหวัง แม้จะเป็นหนึ่งในร้อยก็ยังนับเป็นความหวังประการหนึ่ง ชีวิตมนุษย์หากไม่มีความหวังไยมิใช่เป็นความเงียบเหงาจนเกินไป
เมื่อหลวงตาเดินเข้าไปสั่งกาแฟดำหนึ่งแก้ว จากนั้นก็มีคนส่งหนังสือพิมพ์มาให้อ่านในขณะที่นั่งรอกาแฟ เจ้าของร้านเปรยขึ้นเหมือนไม่ได้ตั้งใจหรือกึ่งตั้งใจว่าพรุ่งนี้หวยออก ใครได้เลขเด็ดบ้าง อยู่เป็นเพื่อนกับความจนมานานแล้วอยากรวยบ้าง หลวงตาจิบกาแฟที่วันนี้รสขมเป็นพิเศษ เจ้าของร้านคงไม่ได้ใส่น้ำตาล อันที่จริงกาแฟดำไยต้องใส่น้ำตาล ขอเพียงมีกาแฟก็เพียงพอแล้ว กาแฟชนิดนี้หากเป็นร้านใหญ่ๆประเทศสตาร์บลั๊กหรืออเมซอน เขาเรียกว่า เอสเปรสโซ เป็นการแฟดำไม่ใส่น้ำตาล แต่ที่ร้านแห่งนี้เพียงแต่ใช้กาแฟเม็ดธรรมดา ไม่อาจมีชื่อเรียกเหมือนที่ร้านใหญ่ๆ จึงเรียกว่ากาแฟดำ อย่างน้อยรสชาติก็ไม่ได้แตกต่างจากที่ร้านใหญ่ๆเท่าใดนัก ยังดีกว่าอีกเพราะได้ปริมาณที่มากกว่าอย่างน้อยสามเท่า
สนามหมากรุกวันนี้เงียบเหงามีเพียงกระดานแต่ไม่มีคนเล่น ไม่รู้เซียนทั้งหลายหายไปไหนกันหมด ที่ร้านกาแฟตามปรกติจะต้องมีหนังสือพิมพ์ แม้จะเป็นหนังสือเมื่อหลายวันก่อน แต่หากพึ่งได้อ่านครั้งแรกยังคงข่าวใหม่ ข่าวที่ปรากฏบนหนังสือพิมพ์หน้าหนึ่งความจริงมีเพียงไมกี่เรื่อง การเมือง การฆาตกรรม อุบัติเหตุเป็นต้น วันนี้มีข่าววางระเบิดสอดแทรกเข้ามาบ้าง เมื่อประกอบกับทัวร์นกขมิ้นของเหล่าบรรดารัฐมนตรีทั้งหลาย หนังสือพิมพ์จึงยังคงเสมือนใหม่อยู่เสมอ
วันนี้ที่ร้านมีสตรีอยู่หลายคนกับเด็กหนุ่มอีกสามคน แยกออกเป็นสองกลุ่ม กลุ่มแรกเป็นพวกสตรีหลากหลายอายุบางคนกำลังถักเน็ตติ้ง บางคนกำลังหั่นผัก บางคนกำลังเช็ดโต๊ะ บางคนกำลังสนทนากันแต่ไม่รู้เขากำลังสนทนากันเรื่องอะไร แต่ได้ยินเรื่องหนึ่งแว่วเข้าโสตประสาทคือเรื่องเลขเด็ด หวยดังที่กำลังจะเสี่ยงโชคในวันหวยออก ส่วนเด็กหนุ่มกำลังรับประทานข้าว เจ้าของร้านแม้จะขายกาแฟแต่ก็ขายของชำและขายอาหารด้วย อาหารแม้จะมีรสชาติไม่ค่อยดีนัก แต่ในยามเย็นอย่างนี้ในซอยเล็กอย่างนี้หาร้านที่ทำอาหารยาก เด็กหนุ่มเหล่านั้นยังคงทนกินอาหารนั้น เด็กหนุ่มสาวกำลังเจริญเติบโตรับประทานอะไรก็อร่อย
ภายในพระอุโบสถเงียบเสียงไปนานแล้ว หลวงตาก็พึ่งออกจากพระอุโบสถทำวัตรเย็นสวดมนต์ตามปรกติ วันนี้เป็นวันพระ แม้จะสวดมนต์นานเป็นพิเศษ แต่ก็ต้องเลิกรา กาแฟพึ่งค่อนไปครึ่งแก้ว หนังสือพิมพ์พึ่งเปิดผ่านหน้าที่สาม เจ้าของร้านก็เดินออกจากที่ทำอาหาร พลางมานั่งที่ม้านั่งตรงข้าม ก่อนจะเอ่ยขึ้นว่า “พรุ่งนี้หวยจะออกตัวไหน หลวงตาได้เลขเด็ดมาหรือไม่ บังเอิญงวดที่ผ่านมาคิดไม่ถึงว่าเลขมันจะออกห้าสิบ วันนั้นหากเอะใจสักนิดคงรวยไปแล้ว”
หลวงตาพลันนึกขึ้นได้ว่าวันนั้นพึ่งได้เงินใบห้าสิบรุ่นใหม่มาหลายใบจึงให้เด็กวัดแจกทุกคนที่อยู่ในร้านเป็นของขวัญปีใหม่ย้อนหลัง ก่อนวันหวยออกหนึ่งวัน บังเอิญหวยออกห้าสิบ กลายเป็นความบังเอิญที่ไม่ด้คาดคิด วันนี้ก่อนวันหวยออกหนึ่งเจ้าของร้านจึงได้เอ่ยถามขึ้น
พอพูดเรื่องเลขเด็ดหวยดังกลุ่มสตรีที่กำลังคุยกันต่างหันกลับมามองที่หลวงตาพร้อมเพรียงกัน กำลังฟังว่าหลวงตาจะพูดอะไร “หากรู้ว่ามันจะออกตัวไหนคงซื้อเองแล้ว ใครๆก็อยากรวยทั้งนั้น แต่คนที่ร่ำรวยเพราะถูกหวยไม่ค่อยมี ส่วนมากคนที่รวยคือคนขาย”
สตรีเหล่านั้นยังคาดคั้นว่า “บอกหน่อยเถอะหลวงตา อะไรก็ได้ ไม่ถูกไม่ว่ากัน ถึงหลวงตาไม่บอกก็ซื้อกันอยู่แล้ว”
การเล่นหวยเป็นความฝันของคนจน ฝันว่าตัวเองจะรวย แต่ทว่าส่วนมากมีแต่หมดตัว ยังไม่เคยเห็นใครรวยเพราะรวยจริงๆ แม้หากจะบังเอิญซื้อถูก แต่หากลองคิดดูให้ดีซื้อสิบทีโชคดีหนึ่งหน หักลบกันแล้วก็ยังเสียมากกว่าได้อยู่ดี เลขมีอยู่หนึ่งร้อยตัว เจ้ามือกินไปเก้าสิบเก้าตัว เหลือไว้ให้คนเล่นอีกหนึ่งตัวเท่านั้น ผู้ที่โชคดีซื้อหวยถูกจึงกลายเป็นหนึ่งในร้อย แต่คนก็ยังเล่น หลวงตาได้แต่ยิ้มเพราะไม่รู้จริงๆ
เจ้าของร้านบอกว่าเมื่อเช้าได้ยินพระเทศน์เรื่องคนจะรวยนี่แหละ แต่จำไม่ได้ หลวงตาจำได้ไหม ขึ้นต้นว่า “ขยัน”นี่แหละ ที่วัดมีการเทศน์ทุกวันพระในช่วงเวลาเช้าเวลาประมาณสิบโมงเช้าตลอดปีไม่เคยเว้นไม่เคยขาด แม้จะมีคนฟังไม่มาก แต่ก็ถือเป็นงานที่สำคัญอย่างหนึ่งของพระสงฆ์ที่จะต้องผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนเปลี่ยนวาระกันแสดงธรรมตลอดปี เจ้าของร้านกาแฟแม้จะอยู่ไม่ไกลจากพระอุโบสถแต่ก็ไม่ค่อยได้เข้าไปฟังเทศน์ที่พระอุโบสถ เขากลัวเสียเวลาในการค้าขาย จึงมักะได้ยินเพียงเสียงแว่วของพระเทศน์ลอดออกมาจากพระอุโบสถ คนที่อยู่ใกล้วัดส่วนมากมักไม่ค่อยได้ฟังพระเทศน์
เข้าทางหลวงตาพอดีจึงบอกว่า “ขยันหา รักษาดี มีกัลยาณมิตร ดำเนินชีวิตตามสมควร” เป็นคาถาหัวใจเศรษฐี หากจะท่องเป็นคาถาก็จะเป็น “อุ อา ก สะ” เนื้อหามาจากอุชชยสูตร อังคุตตรนิกาย อัฏฐกนิบาต(23/144/289) สรุปความว่า “ครั้งหนึ่งอุชชยพราหมณ์ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่าข้าแต่ท่านพระโคดม ข้าพระองค์ใคร่จะไปอยู่ต่างถิ่น ขอท่านพระโคดมโปรดแสดงธรรมที่จะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เพื่อความสุขในปัจจุบัน เพื่อประโยชน์เพื่อความสุขในภายหน้า แก่ข้าพระองค์เถิด พระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า “ดูกรพราหมณ์ธรรมสี่ประการนี้ ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขในปัจจุบันแก่กุลบุตรคืออุฏฐานสัมปทา อารักขสัมปทา
กัลยาณมิตตตา สมชีวิตา” แปลได้ความสั้นๆว่า ““ขยันหา รักษาดี มีกัลยาณมิตร ดำเนินชีวิตตามสมควร” คาถาหัวใจเศรษฐีก็เอามาจากอักษรตัวแรกของแต่ละคำนั่นเอง
พระพุทธเจ้าสรุปไว้ตอนท้ายว่า “คนหมั่นในการทำงาน ไม่ประมาท จัดการงานเหมาะสม เลี้ยงชีพพอเหมาะ รักษาทรัพย์ที่หามาได้ มีศรัทธา ถึงพร้อมด้วยศีล รู้ถ้อยคำ ปราศจากความตระหนี่ ชำระทางสัมปรายิกประโยชน์เป็นนิตย์ ธรรมสี่ประการดังกล่าวนี้ของผู้ครองเรือน ผู้มีศรัทธา อันพระพุทธเจ้าผู้มีพระนามอันแท้จริงตรัสว่า นำสุขมาให้ในโลกทั้งสอง คือประโยชน์ในปัจจุบันนี้และความสุขในภายหน้า บุญคือจาคะนี้ย่อมเจริญแก่คฤหัสถ์ด้วยประการฉะนี้”
แสงไฟฟ้าข้างถนนเริ่มมีแสงขึ้นแล้ว ดวงอาทิตย์คงลาลับจากขอบฟ้าไปนานแล้ว เหลือไว้แต่แสงสีม่วงจับขอบฟ้าทางหน้าวัด วันนี้ฟ้ามีสีหม่นไม่ค่อยสวยงามนัก หรือฟ้ากำลังจะบอกว่าฟ้าหม่นคนหมอง ก่อนหลวงตาจะเดินออกจากร้านเจ้าของร้านยังบอกว่า “วันนี้ไม่คิดเงินค่ากาแฟ เพราะได้ฟังหลวงตาเทศน์แล้วถือว่าเป็นกัณฑ์เทศน์ก็แล้วกัน แหมกัณฑ์เทศน์วันนี้แปลกดีเป็นกาแฟดำหนึ่งแก้ว แต่พอหลวงตาขยับจะลุก เจ้าของร้านยังคงเอ่ยถามเป็นประโยคสุดท้ายก่อนจากว่า “หลวงตาบอกเลขเด็ดสักตัวก็ดี พรุ่งนี้หวยจะออกแล้ว ไม่ถูกไม่ว่ากัน”
อุตส่าห์ตั้งใจอธิบายธรรมหัวใจเศรษฐี นึกว่าจะลืมเลือนเรื่องเลขเด็ดหวยดังไปได้ หลวงตาออกจากร้านกาแฟเดินผ่านศาลาท่าน้ำหน้าวัด ยังมีกลุ่มผู้ชายคนงานก่อสร้างที่กำลังนั่งสนทนากันอยู่ เพียงแต่เดินเฉียดผ่านใกล้ๆก็ยังได้ยินเสียงแว่วมาว่าพรุ่งนี้จะเล่นหวยตัวไหนดี ชายคนหนึ่งมองมาที่หลวงตาที่กำลังเดินผ่านมา แต่ทว่าหลวงตาพาลเป็นเหมือนคนใบ้ไม่ได้เอ่ยวาจาใดๆออกมาได้แต่ยิ้ม ก่อนจะเดินลับหายเข้ากุฏิปิดประตูเงียบ คล้ายกับลืมเลือนไปแล้วว่าวันที่สิบหกของทุกเดือนเหมือนไม่เคยมีอยู่ในปฏิทิน
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
16/02/55
ภาพประกอบ
นักเรียนนักศึกษากำลังฝึกอบรมหลักสูตรฝึกอาชีพ ที่มหาปชาบดีเถรีวิทยาลัยฯ โคราช