มีข่าวเรื่องวุฒิการศึกษาปลอมมาหลายวันแล้ว บางคนเข้าทำงานไปแล้วก็ต้องหนาวๆร้อนๆว่าหากมีการตรวจสอบอาจจะตกงานได้ ไม่เคยคิดว่าจะมีเรื่องแบบนี้เกิดขึ้นในวงการการศึกษาเลย เพราะตนเองไม่ค่อยเรียนอะไรแล้วจบง่ายๆเหมือนคนอื่น ต้องเรียนและสอบ บางครั้งสอบแล้วสอบอีก มีอยู่ชั้นหนึ่งสอบตกติดต่อกันถึงสิบสี่ปี ปีที่สิบห้าถึงสอบผ่าน ก็ยังสอบเรื่อยมา ปริญญาบางใบคนอื่นๆเขาเรียนกันเพียงสามปี เราก็เรียนถึงหกปีใช้เวลาไปครึ่งต่อครึ่ง เพราะคิดว่าตนเองมีปัญญาน้อยก็ต้องค่อยๆเรียนไปทำความเข้าใจไป เพียงแต่ไม่ยอมแพ้อย่างเดียวเท่านั้น เรียนอะไรก็ต้องจบอย่างแน่นอน เพียงแต่ว่าจะช้าหรือเร็วเท่านั้น
เรื่องบางเรื่องอาจจะต้องใช้เวลา บางเรื่องอาศัยการอยู่ร่วมกัน บางเรื่องดูที่การงาน เรื่องบางเรื่องจะปรากฎได้ก็ต่อเมื่อมีภยันตราย แต่บางเรื่องดูได้จากการสนทนา มีครั้งหนึ่งที่พระพุทธเจ้าสนทนากับพระเจ้าปเสนทิโกศลว่าด้วยศีล ความสะอาด การงาน กำลังใจและปัญญาจะรู้ด้วยได้ด้วยวิธีที่แตกต่างกันดังที่แสดงไว้ในชฏิลสูตรที่ สังยุตตนิกาย สคาถวรรค (15/356/100) ความว่า“ศีลพึงรู้ได้ด้วยการอยู่ร่วมกัน ความสะอาดพึงรู้ได้ด้วยการงาน กำลังใจพึงรู้ได้ในคราวมีอันตราย ปัญญาพึงรู้ได้ด้วยการสนทนา ศีล ความสะอาด กำลังใจและปัญญานั้นจะพึงรู้ได้ด้วยกาลนาน ไม่ใช่ด้วยกาลเล็กน้อย ผู้สนใจจึงจะรู้ได้ ผู้ไม่สนใจก็ไม่รู้ ผู้มีปัญญาจึงจะรู้ได้ ผู้มีปัญญาทรามก็ไม่รู้”
คนบางคนสมาทานศีลทุกครั้งที่มีพระสงฆ์ให้ศีล แต่ทว่าเขาไม่เคยรักษาศีลที่เขาสมาทานเลย พอลับหลังคนอื่นเขาก็ปฏิบัติตนตามที่เคยปฏิบัติ ศีลจึงไม่ได้เกิดจากการสมาทานอย่างเดียวต้องอยู่ที่ความตั้งใจที่จะรักษาด้วย และการที่จะทราบว่าเขาเป็นคนมีศีลหรือไม่นั้นก็ต้องอยู่ร่วมกันนานๆจึงจะเห็นพฤติกรรมที่เขาแสดงออก คนมีศีลเหมือนดินมีน้ำ คนขาดศีลเหมือนดินขาดน้ำ
การงานจะบ่งบอกว่าเขาเป็นคนมีระเบียบมีความสะอาดเรียบร้อยหรือไม่ บางคนพิมพ์หนังสือฉบับเดียวต้องคอยแก้แล้วแก้อีก แต่บางคนร่างหนังสือครั้งเดียวหมดจรดงดงามไม่ต้องคอยแก้ไขอะไรอีกเลย อย่างนี้บ่งบอกถึงลักษณะของคนที่มีความสะอาดอยู่ภายในจึงแสดงออกทางการทำงาน บางคนทำงานเหมือนกับว่าจะดีแต่คนที่อยู่เบื้องหลังต้องตามแก้ไขแทบทุกเรื่อง งานบางอย่างต้องรวดเร็วถึงจะดี แต่บางช้าๆถึงได้พร้าเล่มงาม ท่านเปรียบเหมือนการตีเหล็กเป็นมีดสักเล่มหนึ่งต้องใจเย็นๆ ใจร้อนไม่ได้เพราะการตีมีดต้องอาศัยคุณภาพของเหล็กและความร้อนของไฟ การศึกษาก็ทำนองเดียวกันต้องเรียนตามขั้นตอนค่อยเป็นค่อยไป หากรีบร้อนไปหาซื้อวุฒิการศึกษาปลอมที่ตนเองไม่ได้เรียนจริงๆ ถึงจะสมัครเข้าทำงานได้แต่ก็ต้องหวาดระแวงเพราะหากมีการตรวจสอบขึ้นมา อาจจะถึงขั้นโดนไล่ออกหมดอนาคตไปโดยปริยาย เริ่มต้นทำงานด้วยความถูกต้องดีกว่า แม้ว่าจะช้าแต่ก็อยู่ในยาวนาน
กำลังใจ หากดำเนินชีวิตตามปกติไม่ประสบเหตุการณ์ที่มีอันตรายอย่างใดอย่างหนึ่ง คนก็เป็นปกติ แต่ถ้ามีเหตุการณ์ที่ไม่คาดฝันเกิดขึ้น คนที่ยังสามารถประครองใจให้เป็นปกติได้ นั่นคือคนที่มีกำลังใจ พยายามอ่านข่าว ดูข่าวเหตุการณ์คลื่นสินามิที่ญี่ปุ่นว่าจะมีการปล้นสะดมภ์ การแย่งชิงอาหาร การประท้วงหรือไม่ ปรากฎว่ามีเพียงการประท้วงบางแห่งเท่านั้น แต่ข่าวการฉกชิงวิ่งราวนั้นไม่มีข่าวประเภทนี้ออกมาให้เห็นเลย อาจเป็นไปได้ว่าคนญี่ปุ่นไม่มีการปล้นสะดมภ์เลย หรือหากจะมีก็สามารถปิดข่าวได้ ไม่ให้ข่าวปรากฎแก่ชาวโลก ส่วนมากข่าวที่ได้เห็นมักจะเป็นเรื่องของการไม่ยอมแพ้ แม้จะร้องให้แต่ก็พร้อมที่จะสู้ชีวิตต่อไป ต้องบอกว่าคนญี่ปุ่นช่างมีกำลังใจที่แข็งแกร่ง เคยจำกลอนบทหนึ่งที่หลวงวิจิตรวาทการเขียนไว้ว่า “เป็นการง่ายยิ้มได้ไม่ต้องฝืน เมื่อชีพชื่นเหมือนบรรเลงเพลงสวรรค์ แต่คนที่ควรชมนิยมกัน ต้องใจมั่นยิ้มได้เมื่อภัยมา”
กลอนบทนี้จำได้โดยไม่ต้องท่อง เพราะฟังแล้วรู้สึกมีกำลังใจ หากจะดูว่าใครมีกำลังใจหรือไม่นั้นต้องดูในเวลาที่ประสบกับปัญหาหรือเวลามีภยันตราย ชายไทยคนหนึ่งที่มีกำลังใจต่อสู้กับความล้มเหลวคือเจ้าของน้ำชาโออิชิ ประสบกับภาวะล้มละลายแต่ลุกขึ้นสู้จนกลายเป็นเศรษฐีอีกครั้ง จะล้มสักกี่ครั้งก็ยังลุกขึ้นสู้ได้
ปัญญา หากแปลตามภาษาพระก็จะแปลว่า “รอบรู้ในกองสังขาร” แต่แปลตามภาษาชาวบ้านก็จะแปลว่า “ความรู้ ความเข้าใจ”หากมองมนุษย์จากภายนอกอาจจะดูไม่ออกว่าเขามีความรู้หรือปัญญาจริงหรือไม่ เพราะบางคนแต่งตัวดีนั่งรถยนต์ราคาหลายล้าน เขาอาจจะไม่ใช่คนมีปัญญาก็ได้ เพราะเขาอาจได้รับมรดกตกทอดมาจากบรรพบุรุษ มีเรื่องเล่าว่า “มีศาตราจารย์ท่านหนึ่งเป็นนักวิทยาศาสตร์โด่งดังระดับรางวัลโนเบล วันหนึ่งเรียกช่างให้ทำกรงขังแมวเพราะรำคาญที่เจ้าแมวทั้งหลายมารบกวนสมาธิในการทำงาน ท่านศาสตราจารย์จึงคิดจะทำกรงขังแมวไว้ บังเอิญว่าแมวมีหลายตัวทั้งแม่และลูก มีขนาดต่างกันทั้งตัวเล็กตัวใหญ่ ท่านศาสตราจารย์จึงสั่งช่างว่าให้ทำเป็นช่องเดียวแต่มีสองขนาดคือขนาดใหญ่และขนาดเล็ก เพราะท่านคิดตามหลักวิทยาศาสตร์ว่าช่องใหญ่เอาไว้ให้แมวตัวใหญ่ ส่วนช่องเล็กๆเอาไว้ให้แมวตัวเล็ก ท่านคงคิดว่าแมวคงจะฉลาดมีปัญญาเหมือนตนเอง ช่างไม้คนนั้นฟังแล้วทำหน้าสงสัย จึงถามว่าทำไมต้องทำสองขนาด ทำขนาดเดียวก็พอแล้ว เมื่อศาตราจารย์ถามเหตุผลเพราะนึกว่าช่างคงขี้เกียจทำหลายช่องสองขนาด แต่คำตอบของช่างไม้ธรรมดานั้นกลับไม่ธรรมดา ช่างไม้คนนั้นตอบว่า “ทำช่องขนาดใหญ่ช่องเดียว แมวตัวใหญ่หรือตัวเล็กก็ลอดได้หมดเหมือนกัน”
หากช่างไม้คนนั้นไม่เอ่ยวาจาออกมาเพราะเกรงในภูมิปัญญาของท่านศาสตราจารย์ก็ต้องทำช่องเป็นสองขนาดคือเล็กและใหญ่ในกรงเดียวกัน คนมีความรู้นั้นบางครั้งอาจจะไม่เกี่ยวกับวุฒิการศึกษาก็ได้ แต่ระบบราชการเมืองไทยต้องการวุฒิการศึกษามากกว่าคนที่มีการศึกษาจริงๆ ทำให้คนที่มีความรู้แต่ไม่มีวุฒิการศึกษาต้องไปหาซื้อวุฒิการศึกษาปลอมที่กำลังระบาดอย่างหนักในช่วงนี้ ไม่ได้เรียนจริงไม่จบจริงจะเอามาทำไมกัน แต่ที่น่าเป็นห่วงคือคนที่ซื้อวุฒิการศึกษาปลอมมานั้นไม่ใช่คนที่มีความรู้จริงๆเสียด้วย เพียงแต่อยากได้ นอกจากจะไม่มีปัญญาแล้ว คุณธรรมอย่างอื่นคือศีล ความสะอาด การงาน และกำลังใจก็พลอยสูญเสียไปด้วย
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
23/04/53