หากจะถามว่าพระพุทธศาสนาเถรวาทเจริญรุ่งเรืองมากที่สุดในประเทศไหน คงตอบยาก บางคนบอกว่าประเทศไทยเจริญที่สุดมีพระสงฆ์สามเณรมากกว่าสามแสนรูปมีวัดมากกว่าสามหมื่นวัด มีประชากรนับถือพระพุทธศาสนามากกว่าเก้าสิบเปอร์เซ็นต์ แต่เมียนมาร์และศรีลังกาคงไม่ยอมรับ เพราะทั้งสองประเทศก็มีประชากรนับถือพระพุทธศาสนาไม่น้อยไปกว่าประเทศไทย และดูเหมือนว่าทั้งลังกาและพม่าจะมีพลังศรัทธาในพระพุทธศาสนาไม่น้อยไปกว่าคนไทย
แต่หากจะถามว่าประชาชนชาติใดที่เลื่อมใสและปฏิบัติตามหลักคำสอนของพระพุทธศาสนามากที่สุด คำตอบนี้ต้องยกให้เมียนมาร์และศรีลังกา ที่เมืองย่างกุ้งเมียนมาร์ทุกวันตอนเย็นๆจะมีประชาชนถือดอกไม้ธูปเทียนสวดมนต์เดินประทักษิณ(วนขวา)เวียนรอบพระเจดีย์ชเวดากองเป็นจำนวนมาก ยิ่งในวันธรรมสวนะยิ่งมีจำนวนมหาศาล ทั้งลูกเด็กเล็กแดงคนเฒ่าคนแก่จะพากันไหว้พระสวดมนต์รอบๆองค์พระเจดีย์อย่างจริงจัง จนบางครั้งอดนึกไม่ได้ว่าคนที่นี่เขาไหว้พระกันเพราะไม่อยากคิดถึงเรื่องการเมืองที่เลือกตั้งเมื่อใดพรรครัฐบาลชนะทุกที ฝ่ายค้านแทบไม่ได้ผุดไม่ได้เกิด ไหว้พระนี่แหละเป็นทางออกที่ดีที่สุด นอกจากทำให้จิตใจสงบได้บุญแล้วยังเป็นวิธีที่ทำให้ลืมเรื่องทางการเมืองได้ดีที่สุด
แต่หากข้ามทะเลไปอีกฝั่งที่เมืองอนุราธปุระอดีตราชธานีเก่าประเทศศรีลังกา ทุกคนก็ต้องประทับใจที่ชาวพุทธจำนวนมากจะถือดอกไม้ธูปเทียนไว้สักการะเจดีย์และต้นโพธิ์ เพราะชาวลังกาเชื่อกันว่าเป็นต้นโพธิ์ต้นเดียวในโลกที่ได้มาจากหน่อของต้นศรีมหาโพธิ์ที่พุทธคยา ประเทศอินเดีย ในขณะที่ต้นโพธิ์ต้นเดิมที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ที่อินเดียนั้นถูกทำลายไป ส่วนต้นที่เหลืออยู่ในปัจจุบันเป็นต้นที่สี่แล้ว แต่ที่เมืองอนุราธปุระยังเป็นหน่อเดิมแตกออกมาจากต้นโพธิ์ต้นที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ พระนางสังฆมิตตาเถรีได้นำไปปลูกที่ศรีลังกาในราวพุทธศตวรรษที่สาม หากนับถึงปัจจุบันก็กินเวลาสองพันกว่าปีมาแล้ว
ต้นโพธิ์ต้นนั้นยังคงอยู่แต่เหลืออยู่เพียงกิ่งที่ยื่นออกไปจากต้นเดิม พุทธศาสนิกชนใช้เสาไม้ค้ำไว้ทาสีทองเหลืองอร่าม มีบางคนบอกว่าเป็นเสาทำด้วยทองคำจริงๆ แต่วันนั้นไม่มีเวลาพิสูจน์เพียงแต่มองเห็นสีเหมือนทองคำเท่านั้นจึงไม่กล้ายืนยัน โพธิ์ต้นเดิมเหลือเพียงตอไม้แต่มีหน่อเกิดขึ้นจากต้นเดิมนั่นเอง ส่วนบริเวณรอบๆมีต้นโพธิ์จำนวนมากเกิดขึ้นจากเมล็ดต้นโพธิ์นั้น ใครได้ไหว้ต้นโพธิ์เหมือนได้กราบพระพุทธเจ้าเพราะต้นโพธิ์คือต้นไม้ที่ทำให้มนุษย์ธรรมดาอย่างเจ้าชายสิทธัตถะกลายเป็นพระพุทธเจ้า ต้นโพธิ์จึงกลายมาเป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้าและเป็นต้นไม้ประจำพระพุทธศาสนา
ชาวพุทธเมืองอนุราธปุระไปไหว้ต้นโพธิ์เท่าที่จะมีโอกาส โดยเฉพาะวันธรรมสวนะยิ่งมากเป็นพิเศษตามถนนที่ทอดยาวจากเจดีย์อภัยคีรีผ่านโลหะปราสาทที่เคยยิ่งใหญ่ปัจจุบันเหลือไว้เพียงเสาเรียงรายเป็นอนุสรณ์แห่งความยิ่งใหญ่ โลหะปราสาทที่สมบูรณ์ที่สุดปัจจุบันอยู่ที่วัดราชนัดดา ประเทศไทย ส่วนอีกสองหลังเหลือแต่ซากปรักหักพัง หนทางทอดยาวไปยังต้นโพธิ์จะเต็มไปด้วยผู้คนจำนวนมากเดินสวนกันไปมา ทุกคนเดินเท้าเปล่า เมื่อสอบถามจึงได้ความว่าพวกเขาไปไหว้สักการะต้นโพธิ์ตามปกติ บ้างก็นั่งสวดมนต์บนพื้นทรายบางคนมีผ้าขาวรองนั่ง บางคนมีเสื่อมาด้วย แต่บางคนไม่ได้ใส่ใจกับเครื่องปูลาดใดๆเลย ใส่ชุดขาวนั่งลงกับพื้นทรายจากนั้นก็สวดมนต์ต่างคนต่างสวด ใครมาก่อนสวดก่อนเสร็จแล้วก็เดินทางกลับบ้านด้วยจิตใจที่เป็นสุข มองดูเผินๆช่างเป็นวิถีชีวิตที่เรียบง่ายดีแท้
ศรัทธาความเชื่อได้ชื่อว่าเป็นทรัพย์เครื่องปลื้มใจอันประเสริฐของมนุษย์ หากมีศรัทธาแล้วขอบฟ้าก็มิอาจกั้น ไกลแค่ไหนลำบากเพียงใดก็ฟันฝ่าอุปสรรคไปจนได้ ดังที่ครั้งหนึ่งพระพุทธเจ้าได้ตอบถามของเทวดาองค์หนึ่งในวิตตสูตร สังยุตตนิกาย สคาถวรรค (15/203/51)ที่ถามว่า “อะไรหนอเป็นทรัพย์เครื่องปลื้มใจอย่างประเสริฐของคนในโลกนี้” พระพุทธเจ้าตอบว่า “ศรัทธาเป็นทรัพย์เครื่องปลื้มใจอย่างประเสริฐของคนในโลกนี้” ชาวพุทธศรีลังกาแห่งเมืองอนุราธปุระ ส่วนมากแม้จะตัวดำๆแต่ภายในจิตใจของพวกเขาชำระล้างใจทุกวัน เรียกได้ว่า “ดำแต่นอกในแผ้ว ผ่องเนื้อนพคุณ”
แต่ทว่าในความเรียบง่ายนั้นมีประวัติศาสตร์ความเป็นมาที่ยาวนาน พระพุทธศาสนาเผยแผ่เข้าสู่ลังกากับประเทศไทยในเวลาไล่เลี่ยกัน โดยพระเจ้าอโศกมหาราชในคราวทำสังคายนาครั้งที่สามส่งพระมหินเถระไปยังเกาะสีหล และส่งพระโสณะพระอุตตระมายังสุวรรณภูมิ แม้จะผ่านกาลเวลแห่งการทำลายล้างการเสื่อมสูญและการเปลี่ยนแปลงมากหลาย แต่พระพุทธศาสนานิกายเถรวาทก็ยังคงอยู่ในสองประเทศนี้
การปฏิบัติธรรมนั้นหลายคนอาจมองไปที่พิธีกรรม ต้องทำให้ถูกต้องตามพิธีกรรมต่างๆ ซึ่งก็มีส่วนถูกต้องอยู่บ้าง แต่มีหลายคนเริ่มต้นปฏิบัติธรรมที่เกิดจากเสียงเรียกร้องภายในซึ่งเกิดจากความอิ่มตัวของการดำเนินชีวิตหรือเข้าใจสัจธรรมความจริงจากนั้นก็เริ่มต้นแสวงหาครูอาจารย์ที่พอจะให้การแนะนำได้ ฆราวาสบางคนมีภูมิธรรมสูงกว่าพระสงฆ์ทั่วไปก็มีซึ่งก็เป็นเรื่องธรรมดา ธรรมะนั้นเป็นของทั่วไปไม่ได้ถูกจำกัดอยู่เฉพาะพระสงฆ์เท่านั้น พระสงฆ์เป็นเพียงตัวแทนของผู้อุทิศตนตามแนวทางของพระพุทธเจ้า แต่ไม่ได้หมายความว่าจะรู้ทุกอย่างที่พระพุทธเจ้ารู้ อย่างน้อยก็ยังรักษาวงศ์ของพระพุทธเจ้าไว้ได้
ชาวพุทธที่อนุราธปุระเริ่มต้นด้วยศรัทธา เพราะศรัทธาความเชื่อจะเป็นแหล่งรวบรวมเสบียงกรังไว้ได้ ดังที่พระพุทธเจ้าแสดงไว้ในปาเถยยสูตร สังยุตตนิกาย สคาถวรรค (15/203/51) ความว่า “ศรัทธาย่อมรวบรวมไว้ซึ่งเสบียง ศิริ(คือมิ่งขวัญ) เป็นที่มานอนแห่งโภคทรัพย์ทั้งหลาย ความอยากย่อมเสือกไสนรชนไป ความอยากละได้ยากในโลก สัตว์เป็นอันมากติดอยู่ในความอยาก เหมือนนกติดบ่วง”คนมีศรัทธาจึงรวบรวมเสบียงคือบุญกุศลไว้ได้ หากมัวแต่สงสัยก็เริ่มต้นยาก เมื่อไม่มีการเริ่มต้นก็คงอยู่กับที่หรือไม่ก็ถอยหลังเท่านั้น
พระพุทธศาสนาเถรวาทเจริญรุ่งเรืองอยู่ในสามประเทศคือเมียนมาร์ ศรีลังกา ไทย และได้ข่าวมาว่าที่ประเทศสหรัฐอเมริกาก็มีวัดไทยเกินร้อยวัดแล้ว ในยุโรปก็มีอีกหลายสิบวัด ในอนาคตซึ่งมีความไม่แน่นอนคนไทยอาจจะต้องไปศึกษาพระพุทธศาสนาจากประเทศทางยุโรปและอเมริกาก็ได้ เพราะศรัทธาความเชื่อจึงทำให้ข้ามน้ำข้ามทะเลไปไกลสุดขอบโลก
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
05/01/54