แดดยามเช้าแทรกหมู่เมฆส่องแสงอบอุ่นในยามเช้า ต้นไม้ใบหญ้าชูดอกออกผล มีใบชุ่มด้วยหยาดน้ำฝนที่ตกหนักตั้งแต่เมื่อคืนที่ผ่านมา ต้นไม้ใหญ่ข้างวัดต้นหนึ่ง มีใบที่เขียวชอุ่ม ฝูงสกุณาทั้งหลายต่างบินไปมาส่งเสียงร้องทักทายกันอย่างเพลิดเพลิน แม้จะฟังภาษานกเหล่านั้นไม่ออกแต่ก็สัมผัสได้ว่าพวกเขากำลังมีความสุขเพราะเสียงร้องของสัตว์ทั้งหลายนั้นมักจะบอกอารมณ์ของพวกเขา สัตว์ทั้งหลายไม่มีมายา คิดอย่างไรแสดงออกอย่างนั้น ส่วนมนุษย์อาจจะคิดอย่างหนึ่งพูดอย่างหนึ่ง
ฝนตกติดต่อกันมาหลายวันแล้ว แม้หากนับตามปฏิทินยังอยู่ในช่วงหน้าร้อน จะสิ้นฤดูร้อนก็ในช่วงกลางเดือนแปด จากนั้นจึงเริ่มเข้าหน้าฝน แต่ในยุคปัจจุบันฤดูกาลคาดเดาได้ยาก ฝนไม่ได้ตกตามเขตกำหนดนับของวันเวลา อากาศร้อนก็ไม่ได้เป็นไปตามฤดูกาล ช่วงหลายปีมานี้ฝนมักจะตกก่อนถึงฤดูฝน หรือว่าวันเวลาเริ่มเดินเร็วขึ้น โลกหมุนเร็วขึ้น ในช่วงที่ควรเป็นฤดูร้อนฝนกลับตก แต่พอถึงช่วงที่ควรเป็นฤดูฝนอากาศกลับร้อน สภาวะของโลกไม่คงที่คาดเดาได้ยาก
ไม่กี่วันที่ผ่านมามีข่าวที่ต้นไม้ขนาดใหญ่หลายต้นหักโค่นเพราะแรงลม บางต้นมีอายุเป็นร้อยปี มีขนาดใหญ่มาก พอหักโค่นทีจึงต้องใช้เวลาในการเก็บกู้ที่ยาวนาน หากโค่นล้มลงในถนนหนทางก็จะกีดขวางการจราจร รถที่ติดอยู่แล้วก็ยิ่งจะติดมากขึ้นไปอีกเป้นทวีคูณ
ต้นไม้ยืนหยัดอยู่กับที่หยั่งรากลึกลงดิน ยังมีรากเล็กรากน้อยที่ขยายเครือข่ายออกไปคนละทิศละทางเพื่อช่วยกันหาอาหารมาบำรุงลำต้น ใบ ดอกและผลของต้นไม้ให้ดำรงอยู่ได้ ต้นไม้ที่มีรากแก้วมักจะแข็งแรงยืนยงคงทนสามารถทนแรงลม ทนแดด ทนฝนได้เป็นอย่างดี ผิดกับไม้ที่โตเร็วมักจะมีรากแก้วที่ไม่ค่อยมั่นคงนัก พอถูกกระแสลมแรงหน่อยก็มักจะหักโค่นล้มลงทั้งต้น
มนุษย์กับต้นไม้หากมองโดยธรรมดาคงไม่มีอะไรที่เหมือนกัน แต่หากมองในอีกแง่ของการอุปมาอุปมัยแล้ว ต้นไม้และมนุษย์มีส่วนที่ใกล้เคียงและคล้ายคลึงกันอยู่บ้าง คนที่อยู่กับที่ใดที่หนึ่งนานๆมักจะมีความมั่นคงมีเพื่อนสนิท มิตรสหายตลอดจนผู้คนรอบข้างมากมาย และมักจะขึ้นสู่ตำแหน่งสำคัญๆในการบริหารได้ ดังเช่นหลวงพ่อที่วัดส่วนมากที่ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสมักจะเป็นพระภิกษุที่อยู่ในอารามแห่งนั้นมานาน จนพุทธบริษัทรู้จักอุปนิสัยใจคอเป็นอย่างดี ชาวบ้านไว้วางใจ พระผู้ปกครองก็ไว้วางใจว่าจะสามารถทำการบริหารกิจการของวัดและกิจการของพระศาสนาไปได้ตลอดลอดฝั่ง หากจะมีปัญหาก็สามารถแก้ไขได้ สามารถเป็นภาระช่วยสั่งสอนและให้การอุปถัมภ์พระภิกษุสามเณรในอารามนั้นได้ ต้นไม้ใหญ่ที่มีรากมั่นคงย่อมเป้นที่พึ่งของเหล่าสกุณาได้มากฉันใด เจ้าอาวาสที่มีคุณธรรมก็สามารถเป้นที่พึ่งพิงของหมู่พระภิกษุสามเณรได้มากฉันนั้น
ในอีกมุมหนึ่งหากพระที่เป็นเจ้าอาวาสที่มาจากวัดอื่นหรือเป็นพระที่อยู่ในอารามนั้นไม่นาน จะต้องเป็นผู้มีบารมีสามารถที่จะสานประโยชน์ให้กับทุกฝ่ายได้ เหมือนต้นไม้โตเร็วแม้จะไม่คงทนแต่ก็ออกดอกออกผลได้ทันกับความต้องการ
ในส่วนของตำแหน่งหน้าที่การงาน ยศถาบรรดาศักดิ์นั้น ก็ไม่แน่เสมอไปบางทีอาจจะมาจากหน่วยงานอื่นก็ได้ ในทางราชการมีการย้ายข้ามห้วยกันออกบ่อยไป ใครจะเจริญด้วยตำแหน่งนั้น ต้องมีคุณสมบัติ ดังที่พระพุทธเจ้าแสดงไว้ใน ความว่า “ในขุททกนิกาย ธรรมบท อัปมาทวรรค(25/20/18)ว่า “ยศย่อมเจริญแก่บุคคลผู้มีความหมั่น มีสติ มีการงานอันสะอาด ผู้ใคร่ครวญแล้วจึงทำ ผู้สำรวมระวัง ผู้เป็นอยู่โดยธรรม”
แปลมาจากภาษาบาลีว่า
“อุฏฺฐานวโต สติมโต สุจิกมฺมสฺส นิสมฺมการิโน
สญฺญตสฺส จ ธมฺมชีวิโน อปฺปมตฺตสฺส ยโสภิวฑฺฒติฯ
การอยู่ในสถานที่ใดที่หนึ่งเป็นเวลาติดต่อกันนานๆก็เหมือนต้นไม้ที่เจริญเติบโตขึ้นตามลำดับ ย่อมเป็นที่พึ่งพิงและแหล่งพักพาอาศัยของเหล่านกและสัตว์ทั้งหลาย หากเป็นไม้ที่ให้ผลที่รับประทานได้ ก็จะมีเหล่าสกุณาทั้งหลายมาอาศัยผลของต้นไม้นั้น หากเป็นต้นไม้ที่ไม่มีผลก็จะให้ร่มเงาที่เย็นสบายเหล่านกทั้งหลายก็ได้พักพิง ส่งเสียงร้องอย่างเพลิดเพลิน
ในความนึกคิดตอนนั้นกลับย้อนคิดไปถึงต้นไม้ใหญ่ทั้งหลายที่ยืนต้นสูงสะล้างอยู่รอบๆนครวัด นครธม กัมพูชา บางต้นแทรกตัวขึ้นจากซากปรักหักพังของเจดีย์หิน โดยที่มีรากสอดแซมไปตามกำแพงหิน บางต้นน่ากลัวว่าจะเป็นอันตรายต่อปูชนียสถาน แต่ทว่าก็ยังคงได้รับการอนุรักษ์ไว้เป็นอย่างดี รากไม้ต้นไม้เหล่านั้นกลายเป็นเสน่ห์อย่างหนึ่งที่นักท่องเที่ยวจะต้องถ่ายภาพเก็บไว้เป็นที่ระลึก
ตามถนนหนทางยังมีวณิพกที่เล่นดนตรีบรรเลงเพลงขับกล่อมให้ความบันเทิงเริงใจแก่ผู้คนที่สัญจรไปมา นักดนตรีเหล่านั้นส่วนหนึ่งมีร่างกายพิการแขนขาด ขาดบ้าง ตาพิการบ้าง ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากสงครามที่แม้จะผ่านไปนานหลายสิบปีแล้ว แต่คนเหล่านั้นยังได้รับผลกระทบจากเศษระเบิด กระสุนปืนเป็นต้น สงครามไม่เคยปราณีใคร ทำร้ายทุกอย่างที่ขวางหน้า ไม่รู้มีกี่ชีวิตที่หายสาบสูญไปในช่วงสงคราม แม้จะมีร่างกายที่ไม่ครบสมบูรณ์ แต่ทว่าการมีชีวิตมีลมหายใจอย่างน้อยก็ดีกว่ามีแต่ร่างกายแต่ไม่มีชีวิต
ในอาณาบริเวณปราสาทนครวัด นครธมมีป่าที่ยังคงสภาพที่สมบูรณ์ บางต้นสูงลิบลิ่วแผ่กิ่งก้านสาขาออกไปไกล ทำให้มีนกต่างๆเข้ามาอาศัยเป็นจำนวนมาก ต้นไม้ใหญ่ให้ร่มเงาที่ร่มเย็นย่อมเป็นที่พึ่งพิงของเหล่าหมู่สกุณาทั้งหลายได้ ในทำนองเดียวกันกับผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติขอบจนเป็นผู้ปราศจากราคะ โทสะ โมหะ ก็ย่อมเป็นที่พึ่งของผู้มีศรัทธา ดังภาษิตที่แสดงไว้ในสัทธานิสังสสูตร อังคุตตรนิกาย ปญจกนิบาต (22/38/38) ความว่า “ต้นไม้ใหญ่ สล้างด้วยกิ่ง ใบ และผล มีลำต้นแข็งแรง มีรากมั่นคงสมบูรณ์ด้วยผล ย่อมเป็นที่พึ่งของนกทั้งหลายฝูงนกย่อมอาศัยต้นไม้นั้น ซึ่งเป็นที่รื่นรมย์ใจ ให้เกิดสุขผู้ต้องการความร่มเย็น ย่อมเข้าไปอาศัยร่มเงา ผู้ต้องการผลก็ย่อมบริโภคผลได้ ฉันใด
ท่านผู้ปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ ปราศจากโมหะ ไม่มีอาสวะ เป็นบุญเขตในโลกย่อมคบหาบุคคลผู้มีศรัทธา ซึ่งสมบูรณ์ด้วยศีล ประพฤติถ่อมตน ไม่กระด้างสุภาพ อ่อนโยน มีใจมั่นคง ฉันนั้นเหมือนกัน ท่านเหล่านั้น ย่อมแสดงธรรมเครื่องบรรเทาทุกข์ทั้งปวงแก่เขา เขาเข้าใจทั่วถึงธรรมนั้นแล้ว ย่อมเป็นผู้หมดอาสวกิเลส ปรินิพพาน”
สายมากแล้วแดดเริ่มร้อนแรงขึ้นเรื่อยๆ เหล่านกทั้งหลายก็เงียบเสียง ผู้คนทั้งหลายเริ่มต้นในการทำงานและคงเดินทางไปถึงที่ทำงานกันแล้ว ชีวิตมนุษย์ดำเนินไปตามช่วงของวันเวลา ต้องทำมาหากิน แม้ว่าการเดินทางจะลำบากยากเข็ญสักปานใด แต่เพื่อให้การดำเนินชีวิตเป็นไปตามสภาวะของความเป็นมนุษย์แม้ลำบากก็ต้องทำ ต้นไม้ใหญ่ข้างวัดต้นนั้นยังคงยืนต้น ใบที่พึ่งหมาดด้วยน้ำฝนไหวพลิ้วไปตามแรงลม
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
24/06/56