ทุกวันพระภายในพรรษาที่วัดมัชฌันติการาม มีอุบาสกอุบาสิกามาจำศีลเจริญภาวนาศึกษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนา ส่วนมากจะเป็นคนสูงอายุ ศึกษาและปฏิบัติธรรมตลอดทั้งวันตอนเช้าฟังพระธรรมเทศนาสองครั้ง ภาคบ่ายอีกสองครั้ง ตอนเย็นทำวัตรสวดมนต์และบำเพ็ญสมาธิภาวนาจนถึงเวลาประมาณสี่ทุ่มจึงกลับเข้าที่พัก อุบาสิกาท่านหนึ่งเอ่ยถามว่า “โยมปฏิบัติธรรมมานานกว่าสามสิบปีแล้ว แต่ไปไม่ถึงไหนยังคงย่ำอยู่กับที่ไม่เจริญงอกงามไม่ก้าวหน้าเลย เป็นเพราะสาเหตุอะไร”
สาเหตุแห่งความไม่ก้าวหน้าในการปฏิบัติธรรมมีหลายสาเหตุ บางคนอาจจะกระทำไม่ติดต่อขาดความต่อเนื่อง บางคนอาจจะพอใจอยู่เพียงความสุขที่เกิดจากการทำสมาธิให้ใจสงบ หรือบางคนอาจจะปฏิบัติแต่ทำผิดวิธีก็ได้ ผู้ที่จะเจริญไพบูลย์ในธรรมหรือคุณงามงามความดีนั้นพระพุทธเจ้าแสดงไว้ในมหัตตสูตร อังคุตรนิกาย ฉักกนิบาต (22/351/385) ความว่า “ผู้ประกอบด้วยธรรมหกประการ ย่อมบรรลุความเป็นผู้มาก ความเป็นผู้ไพบูลย์ในธรรมทั้งหลาย ต่อกาลไม่นานนักคือ (1)เป็นผู้มากด้วยความสว่างแห่งญาณ (2) ย่อมเป็นผู้มากด้วยความเพียรเครื่องประกอบ (3) ย่อมเป็นผู้มากด้วยความบันเทิงใจ (ปีติและปราโมทย์) (4) ย่อมเป็นผู้มากด้วยความไม่ยินดีในอกุศลธรรม (5) ย่อมเป็นผู้ไม่ทอดธุระในกุศลธรรมทั้งหลาย (6) และย่อมพยายามให้ยิ่งขึ้นไป
ธรรมในหมวดนี้เรียกว่า “ เวปุลลธรรม” หมายถึงคุณสมบัติที่จะทำให้เป็นผู้เติบใหญ่ไพบูลย์ในธรรมหรือคุณความดีทั้งหลายในเวลาไม่นาน หากจะอธิบายเป็นข้อๆก็จะได้ดังต่อไปนี้
1. อาโลกพหุโล หมายถึงเป็นผู้มากด้วยความสว่างแห่งปัญญาหยั่งรู้ ในพระสูตรนี้บ่งความถึงพระภิกษุผู้บำเพ็ญเพียร แต่หากเป็นคนทั่วไปพอจะอนุโลมได้ว่าต้องเป็นผู้ที่มีปัญญาเข้าใจในงานที่กำลังทำ นั่นคืองานในหน้าที่ บางคนเป็นนักการเมืองก็จะต้องมีความรู้ในวิถีแห่งการเมือง หากเป็นข้าราชการก็ต้องเข้าใจสาระของงานที่ทำหรือเข้าใจในวัฒนธรรมขององค์กร หรือหากเป็นชาวนาก็ต้องมีความรอบรู้ในการทำนา จะหว่านกล้าในช่วงไหน จะปักดำในเวลาใด จะรักษาบำรุงข้าวกล้าให้เจริญงอกกงามอย่างไรเป็นต้น คนมีปัญญาอาจจะไม่ใช่คนที่ศึกษาจนได้รับปริญญาก็ได้ คนธรรมดาสามัญก็เป็นคนมีปัญญาได้
2. โยคพหุโล หมายถึงเป็นผู้มากด้วยความเพียรประกอบการ เมื่อมีปัญญาความรู้ในงานที่ทำแล้วขั้นต่อไปจะต้องมีความเพียรพยายาม ขยันทำงานโดยไม่ย่อท้อ งานบางอย่างเหนื่อยมากแต่ผลที่ได้รับมีน้อยก็ต้องทำเพราะเราได้เลือกอาชีพนั้นแล้ว คนขับรถแท็กซี่คนหนึ่งเล่าให้ฟังว่า งานขับรถแท็กซีนี่แหละดีที่สุด เพราะไม่ต้องคอยกังวลเรื่องการลงเวลาทำงานเหมือนงานที่โรงงานหรืองานราชการ อยากทำเมื่อไหร่ก็ได้เหนื่อยก็พัก เราเป็นนายของตนเอง รายได้แม้จะไม่มากนักแต่ก็เป็นงานที่สุจริต เพียงแต่มีความขยันหมั่นเพียรรู้จักสถานที่ว่าควรจะไปที่ไหนจึงจะหาคนโดยสารได้ เรื่องนี้สอนกันไม่ได้มันเป็นประสบการณ์ที่สั่งสมมายาวนาน
3. เวทพหุโล หมายถึงเป็นผู้มากด้วยความเบิกบานใจคือมีปีติปราโมทย์อยู่เสมอ นักปฏิบัติธรรมหลายท่านเครียดกับการปฏิบัติ บางคนปฏบัติมานานก็ไม่เห็นผลเสียที แต่บางคนปฏิบัติธรรมไปเรื่อยๆมีความสุขมีความเบิกบานในขณะที่ทำ ส่วนผลที่จะเกิดขึ้นนั้นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง หากทำงานด้วยความสุข สนุกกับงานที่ทำแล้ว งานอะไรก็ทำได้ทั้งนั้น ข้างๆกุฏิที่พักมีคนงานกำลังก่อสร้างศาลาการเปรียญ พอเลิกงานในตอนเย็นพวกคนงานก็จะพากันเล่นกีฬาเตะตระกร้ออย่างมีความสุข เล่นไปหัวเราะกันไป หากคิดเรื่องค่าแรงคงไม่มากนัก ที่รัฐบาลใหม่บอกว่าค่าแรงขั้นต่ำวันละสามร้อยบาทตอนนี้ยังไม่ได้ พวกคนงานเหล่านี้ยังคงทำงานวันละไม่ถึงสามร้อยบาท แต่พวกเขามีความสุข
4. อสนตุฏฺฐิพหุโล หมายถึงเป็นผู้มากด้วยความไม่สันโดษในกุศลธรรมทั้งหลายคือไม่รู้อิ่มไม่รู้พอในการบำเพ็ญความดี เรื่องของความสันโดษนั้นเป็นเรื่องที่พูดยากอีกเรื่องหนึ่ง หากกล่าวถึงทรัพย์สมบัติภายนอกท่านสอนให้รู้จักพอ ยนดีในสิ่งที่ตยได้ พอใจในสสิ่งที่ตยมี แต่หากกล่าวถึงความดีที่เกิดขึ้นภายในท่านบอกว่าไม่ควรหยุดอยู่ในความดีนั้น ต้องตั้งใจที่จะพัฒนาตนไปสู่ความดีให้ยิ่งๆขึ้นไป
5. อนิกฺขิตฺตธุโร หมายถึงไม่ทอดธุระในกุศลธรรมทั้งหลาย คำว่า “ไม่ทอดธุระ” หมายถึงการไม่มองข้ามความดีที่ปรากฎขึ้น หากมีโอกาสทำความดีควรรีบทำไม่ต้องรอเวลา บางครั้งความเคยชินอาจจะทำให้อุปนิสัยเปลี่ยนไปได้ คนที่ไม่เคยนึกถึงธรรม ไม่เคยเข้าวัดฟังธรรม ไม่เคยทำดีเลย เมื่อเวลาใกล้ตายก็จะคิดอะไรไม่ออก มีเรื่องเล่าว่า “ยายคนหนึ่งมีอาชีพหาหอยขายตั้งแต่เด็กจนเข้าวัยชรา ไม่เคยเข้าวัดฟังธรรมเลย เมื่ออายุมากแล้วจึงหันมาเข้าวัดบ้างตามคำชักชวนของเพื่อนบ้าน แต่จิตก็ยังคิดถึงหอยที่เคยหามาตลอดชีวิต จนกระทั่งยายป่วยใกล้ตาย ลูกหลานก็บอกว่าให้นึกถึงพระและให้ท่องคำว่า “สัมมาอรหัง” จิตก่อนตายจะได้คุ้นเคยกับพระพุทธศาสนา ยายคนนั้นท่อง “สัมมาอรหัง” ไปได้สักพัก แต่พอหนักๆเข้าลูกหลานต่างก็ได้ยินยายท่องว่า “สัมมาอรหอย” และสิ้นใจตายในที่สุด คนเราเวลาใกล้ตายมักจะคิดถึงสิ่งที่คุ้นเคย หากมีโอกาสอย่าพลาดในการทำความดี
6. อุตฺตริญฺจ ปตาเรติ หมายถึงเพียรพยายามทำกิจบัดนี้ให้ลุล่วง ก้าวสู่คุณความดีที่สูงยิ่งขึ้นไป ข้อนี้น่าจะเข้ากับคำสุภาษิตที่ว่า “จงทำวันนี้ให้ดีที่สุด” ไม่ควรคำนึงถึงอดีตเพราะเป็นเหตุการณ์ที่ผ่านไปแล้ว แม้คิดก็แก้ไขอะไรไม่ได้ ส่วนวันพรุ่งนี้ก็ยังมาไม่ถึง แม้คิดมากก็ไม่แน่ว่าจะเป็นไปตามที่คิด เพราะสรรพสิ่งมีความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เหมือนกับมีคนเขียนกลอนไว้บทหนึ่งว่า “วันนี้รุ่งพรุ่งนี้ร่วงดวงไม่แน่ วันนี้แย่พรุ่งนี้ยังกับดังได้ วันนี้ดังพรุ่งนี้ดับกลับเปลี่ยนไป โปรดจำไว้ทุกชีวิตอนิจจัง”
เวปุลลธรรมแม้จะมีถึงหกข้อมารวมกันจึงจะประสบความสำเร็จได้ตามวัตถุประสงค์ แต่หากกระทำบ่อยๆจนเกิดความเคยชิน แม้จะมีมากก็ไม่ยากในการทำ หรืออาจจะสรุปได้สั้นๆว่า “มีปัญญา เดินหน้าด้วยความเพียรความขยัน มีความเบิกบานใจ ไม่อิ่มในการทำดี มีความมุ่งมั่น ทำวันนี้ให้ดีที่สุด” ย่อมจะประสบความไพบูลย์งอกงามในการทำงานได้ตามสมควร
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
29/08/54